У Швецыі запяканка «Спакуса Янсана» — гэта амаль абавязковая страва на калядным («Джульбурд» (Julbord)) і велікодным стале («Поскбюфіе» (Påskbuffé)).

Паводле адной з легенд, запяканка атрымала сваю назву ў гонар скрайне радыкальнага манаха Эрыка Янсана. У 1846 годзе з-за пераследу за свае рэфарматарскія погляды Янсан збег са Швецыі ў ЗША, штат Ілінойс, дзе заснаваў калонію Бішоп-Хіл.
Манах увёў у калоніі вельмі строгія правілы, згодна з якімі, акрамя іншага, каланісты мелі быць надзвычай сціплымі ў ежы. І вось аднойчы паслядоўнікі Янсана, якія лічылі яго з’яўленне ледзь не другім прышэсцем Хрыста і ўжо даўно сядзелі на строгай дыеце, застукалі патрона за паяданнем запяканкі з анчоўсаў і бульбы, перамяшаных з тлустымі вяршкамі і сметанковым маслам…👀
Гісторыя не захавала звестак пра тое, што сказалі каланісты пробашчу, але далейшая кар’ера Янсана нібыта ўжо не была такой бліскучай…
Дарэчы, манах Эрык Янсан – цалкам рэальны персанаж, якога забілі ў 1850 годзе (праўда, невядома, ці вінаватая тут запяканка), а гарадок Бішоп-Хіл усё яшчэ стаіць. 🏠 Паводле перапісу 2000 года, яго насельніцтва складае 125 чалавек.

Па іншай легендзе, страву вынайшаў папулярны оперны спявак Пер Адольф «Пеле» Янзан, які жыў паміж 1844 і 1889 гадамі. Янзан ладзіў гучныя імпрэзы з галонамі піва і тонамі закусак, сярод якіх вельмі папулярнымі былі і стравы з бульбы і анчоўсаў. Праўда, выкарыстоўваць назву «Janssons Frestelse» пачалі толькі праз сорак гадоў пасля яго смерці…

Ну і найбольш верагодная гісторыя. Запяканку «Спакуса Янсана» прыдумала ў 1928 годзе свецкая пані Эльвіра Стыгмарк са сваёй сяброўкай-кухарам Сафі Палін Брагордэ для тэматычнай імпрэзы, прысвечанай папулярнаму тады фільму «Спакуса Янсана».

Страва таксама распаўсюджана ў Фінляндыі, дзе яна вядомая як «Янсанінкіўсаўс» (Janssoninkiusaus).

Дарэчы, шведскі «ansjovis» (які, канечне ж, перакладаюць як англійскі «anchovies»), — гэта зусім не анчоўс, а рыба ў рэзкім марынадзе, што абавязкова трэба ўлічыць пра падрыхтоўцы запяканкі.
А тое, што ўвесь свет называе анчоўсамі, шведы называюць «sardeller».
Чаму шведы вырашылі збіць з панталыку наконт анчоўсаў увесь свет – навука маўчыць…🧐

• бульба – 800 г
• цыбуля рэпкавая – 2 вялікія
• шведскія анчоўсы (марынаваныя) – 200 г
• вяршкі – 250 мл
• сметанковае масла
• паніравальныя сухары – 3 ст. л. без горкі
• соль, свежазмолаты перац

---

☝️Варта абавязкова праверыць, ці правільныя анчоўсы вы набылі. Яны павінны быць не салёныя, а ў рэзкім марынадзе:

Калі анчоўсы з касцямі – ачысціць іх ад касцей.

Бульбу нарэзаць саломкай ці на тонкія палоскі.
Цыбулю нарэзаць на паўколцы:

Цыбулю абсмажыць на сметанковым масле:

☝️Абсмажваць трэба на невялікім агні да празрыстасці – цыбуля не павінна падрумяніцца:

Зліць расол з бляшанкі з рыбкамі ў якую-небудзь пасудзіну:

Дадаць вяршкі ці малако, пасыпаць перцам:

Старанна перамяшаць.

Форму для запякання змазаць маслам:

Выкласці на дно формы траціну бульбы:

Дадаць палову абсмажанай цыбулі:

Па магчымасці раўнамерна раскласці палову анчоўсаў:

Паўтарыць працэс: бульба, цыбуля і анчоўсы. Можна, канешне, рабіць з адным унутраным пластом цыбулі і анчоўсаў, але класіка – менавіта два пласты:

Дадаць рэшткі бульбы:

Пасаліць, калі трэба. Варта ўлічыць, што кілька можа быць занадта салёнай, таму соль можа зусім не спатрэбіцца.

Заліць вяршкамі з рыбным расолам:

Вадкасць мае даходзіць прыкладна да паловы формы:

Пасыпаць паніравальнымі сухарамі:

Раскласці невялікія кавалачкі сметанковага масла:

У сучасных версіях рэцэпта сметанковае масла замяняюць на аліўкавы алей, але гэта не аўтэнтычна, ды і смак крыху не той.

Разагрэць духоўку да 230°C, калі з вентыляцыяй, – 180°C.

Запякаць да румянай скарынкі, пакуль верх не зробіцца залацістым, – гадзіну-паўтары.

Калі верхавіна запяканкі пачне занадта хутка цямнець (напрыклад, пры вельмі моцнай канвекцыі) – накрыць накрыўкай ці пластом алюмініевай фольгі:

Падаваць гарачым:

Ідэальна – з чорным хлебам, але цудоўна будзе і з зялёнай ці гародніннай салатай.

---

Цалкам можна прыгатаваць «Спакусу» напярэдадні і разагрэць яе ў духоўцы, дадаўшы яшчэ крыху вяршкоў. А можна проста перамяшаць з вяршкамі і разагрэць на патэльні – таксама будзе цудоўна:

Сустракаюцца рэцэпты, дзе ў расол з вяршкамі дадаюць ікорную пасту, каб яшчэ больш падкрэсліць рыбны смак.

Калі замест анчоўсаў узяць ялавічны фарш, страва будзе называцца «Спакуса Карлсана» («Karlsson’s Temptation»). Калі вы зробіце страву вегетарыянскай, яно можа называцца «Спакуса Хансана» («Hansson’s Temptation») ці «Спакуса Свенсана» («Svensson’s Temptation»), у залежнасці ад рэгіёну. 🙂